Fatemeh hashemiبیماری‌های ناشی از عوامل بیماریزا ماهیان زینتی
بیماری های سفیدک، سفید شدن تخم‌ها ، تیرگی پوست ، آب آوردگی شکم، کلو مناریس، دم خورده و پوسیدگی باله‌ها در این مقاله بررسی شده است
این بیماری ها ( بیماری‌های ناشی از عوامل بیماریزا ماهیان زینتی) از بیماری‌ها در اثر عوامل بیماریزای باکتریایی، ویروسی یا قارچی به وجود می‌آیند. عبارت‌اند از:
بیماری دم خورده و پوسیدگی باله‌ها:
عامل مسبب آن نوعی باکتری است. در مرحله ابتدایی، در لبه خارجی باله‌های شنا خطی سفید ایجاد می‌شود که رفته رفته به سمت قاعده باله پیش رفته و قسمت‌هایی از لبه خارجی باله‌های شنا را از بین می‌برد. در ادامه بیماری دم خورده، قسمت‌هایی از باله‌ها از بین رفته و شعاع‌ها سخت می‌گردند.
سرانجام، خود عامل، که نوعی میکروب است از بین می‌رود ولی زخمی باقی می‌ماند که می‌تواند مورد هجوم قارچها قرار گیرد که در آن صورت تا مرگ ماهی هم می‌تواند پیش رود.
البته می‌توانید با ایجاد شرایط بهداشتی و کاملا مناسب برای ماهیان و داشتن یک رژیم غذایی مقوی برای آن‌ها، از گندیدگی باله‌ها جلوگیری نمایید. در ان صورت رفع بیماری دم خورده بسیار آسان خواهد بود. لیکن در صورت عدم ایجاد شرایط بهداشتی و رژیم غذایی مناسب، ماهیان شما ضعیف شده و آسیب پذیری بیش‌تری در مقابل بیماری خواهند داشت. در این حالت علاوه بر ایجاد شرایط مناسب، ناچار به استفاده از روش درمانی ویژه‌ای نیز خواهید بود.
شیوه‌های درمان:
۱- حمام: محتوی یک کپسول ۵۰۰ میلی گرمی نیتروفورانش را در یک لیوان آب ولرم حل کرده و به ۳۰-۴۰ لیتر آب آکواریوم وارد نمائید. ماهیان را به مدت ۱۵ روز در ان حمام کنید.
۲- غذا: ۳۰۰ میلی گرم پودر نیتروفورانش را با ۲۰۰ گرم غذا مخلوط کرده و روزی ۲ بار به مدت ۹ روز به ماهیان بخورانید. پس از اتخاذ روش‌های درمان ذکر شده، باله‌ها شروع به رشد کرده و کم کم به شکل اولیه خود باز می‌گردند.
بیماری کلو مناریس:
در این بیماری، نخست لکه‌های سفید و کوچکی بر روی پوزه، باله‌ها و اطراف پولک‌ها دیده می‌شود که پس از بزرگ شدن، ظاهری قارچ زده به خود می‌گیرند. در مرحله پیشرفته، بافت میان تیغه‌های باله‌ها از بین رفته و باله‌ها به صورت رشته رشته در می‌آیند که محیطی مناسبی برای رشد انواع قارچها است. این بیماری را می‌توان جزء امراض باکتریزای آبششی نیز دانست، زیرا این باکتری می‌تواند به آبشش‌ها نیز حمله ور شده و شروع به از بین بردن بافت میان تیغه‌های آبشش‌ها نماید. در این صورت، تیغه‌ها جدا شده و می‌ریزند. در ماهیان جوان، جدا شدن بافت آبشش‌ها با تولید مخاط زیادی همراه است که این مخاط سطح آبشش را پوشانده و در نتیجه مانع عمل تنفس می‌گردد. آنگاه ماهی دچار خفگی می‌شود.
مبارزه با این بیماری، مستلزم رعایت تمام نکات بهداشتی آب و درجه حرارت مناسب است. برای مبارزه در مراحل نخستین- ظاهر گشتن لکه‌های کوچک و سفید رنگ – از روش درمان زیر استفاده می‌شود:
اکریفلاوین = تریپافلاوین
در ظرفی جداگانه به ازاء هر لیتر آب، ۵ میلی لیتر از محلول مادر ریخته و ماهی را به مدت ۴ -۲ روز درآن حمام کنید.
نقاط مورد هجوم باکتری کلومناریس بیشتر زخم‌های سطحی ناشی از آسیب دیدگی و یا کمبود ویتامین است. اما گاهی بیماری به سرعت وارد مرحله حاد می‌گردد که در این صورت می‌تواند صدها ماهی را در کمتر از ۳ روز تلف کند.
در این حالت باید بلافاصله به درمان با روش زیر پرداخت:
مقداری آب تازه در ظرفی شیشه‌ای ریخته و به ازاء هر لیتر آب، ۴۰ میلی گرم کلرامفنیکل و ۴ میلی لیتر محلول مادر اکریفلاوین وارد آن نمایید. سپس ماهیان را برای ۱۲ ساعت در آن حمام کنید.
به یاد داشته باشید که با مشاهده این بیماری چه در حالت مزمن و چه در حالت حاد، همراه با درمان ماهیان تمام وسایل و ابزار آلات را نیز ضد عفونی کنید.
این بیماری از شایع‌ترین بیماری‌های آکواریومی است که بیش‌ترین ضرر را به آکواریوم داران وارد می‌کند، لیکن به سادگی می‌توان با اتخاذ تمهیداتی از بروز آن ممانعت به عمل آورد:
ماهیان خریداری شده را در مخزنی با شرایط کاملا بهداشتی قرار داده و به ازای هر لیتر آب ۵۰ میلی گرم کلرامفنیکل اضافه کنید و ۲۴ ساعت ماهیان را در این حمام نگاه دارید. در آن صورت، باکتری از بین رفته و ماهیان بیمار نخواهد شد.
بیماری آب آوردگی شکم:
تقریبا تمام انواع ماهی‌های آکواریوم می‌توانند به این بیماری مبتلا شوند. ابتلای یکی از ماهیان کافیست تا تمام ماهی‌های دیگر هم در مدت بسیار اندکی به آن مبتلا گردند. اگر ماهیان سالم و قوی و شرایط بهداشتی در محیط رعایت شود، این باکتری نمی‌تواند برای ماهیان خطری جدی محسوب گردد.
در این بیماری، مقدار زیادی آب در حفره شکمی ماهی جمع شده و شکم ماهی باد می‌کند.
در مراحل پیشرفته بیماری، حتی چشم‌ها نیز آب آورده و از حدقه بیرون می‌زنند و همینطور مقعد شدیدا عفونی شده و قرمز می‌گردد.
مداوا در مراحل ابتدایی امکانپذیر است.
برای پیشگیری از سرایت این بیماری به ماهیان سالمی که مدت‌ها با ماهیان بیمار در یک مخزن بوده ا ند می‌توان از نیتروفورانش و روش معالجه‌ای که ذکر شد استفاده کرد.
جهت معالجه می‌توان از کلرامفنیکل،محلول تتراسیکلین هیدروکلرید اکسی تتراسیکلین، فورازولیدون و یا سولفانامیدهایی مانند سولفادیازول سود جست.
متداول‌ترین روش درمان، استفاده از اکسی تتراسیکلین که از لحاظ قیمت نیز از سایر داروها ارزان‌تر است، مضاف بر آنکه به راحتی در داروخانه‌ها یافت می‌شود.
شیوه درمان: در ظرفی جداگانه به ازاء هر ۲۰ لیتر آب، محتوای یک کپسول ۲۵۰ میلی گرم را حل کرده و ماهی را ۳-۲ روز در آن حمام کنید.
بیماری تیرگی پوست:
در این بیماری پوست و آبشش‌ها توسط انگل آلوده شده و سبب کدر گشتگی شدید پوست می‌گردد. ماهیان مبتلا، پوست خود را شدیدا به دیواره و وسایل داخل آکواریوم می مال‌اند.
از علایم مهم آغاز بیماری،پیدایش لکه‌های تیره دایره یا بیضی شکل بر روی پوست است. محل این لکه‌ها به تدریج ورم کرده و سفید می‌شود. سرانجام پوست در محل لکه‌های مزبور از بدن جدا می‌گردد. با پیشرفت بیماری، ماهی تنبل و کند می‌شود.
گاهی انگل روی آبشش‌ها رشد می‌کند که در آن صورت ماهی دچار کمبود اکسیژن شده و به سطح آب می‌آید و شدیدا تنفس می‌کند.
در روی پوست، بیشتر قسمت پشت یعنی از پس سر تا باله پشتی مورد هجوم این انگل است. روند پیشرفت بیماری در ماهیان جوان و یا ضعیف سریع است ولی در ماهیان بالغ و قوی پیشرفت لکه‌ها به کندی صورت می‌گیرد.
جهت درمان در مراحل ابتدایی می‌توان از نمک طعام و یا مترونیدازول بهره برد. نمک طعام در معالجه ابتلای خفیف به انگل‌ها و شروع کدر گشتگی پوست و باله‌ها و دور نمودن زالو.
شیوه‌های درمان:
۱- حمام کوتاه مدت: ۲۰-۱۵ گرم نمک طعام را در یک لیتر آب حل کرده و ماهی را برای ۴۵-۱۰ دقیقه در آن حمام کنید.
۲- حمام دراز مدت: یک گرم نمک طعام را برای ۵/۱۲ لیتر آب آکواریوم (برای آب آکواریوم سبک)، و ۳ گرم نمک طعام برای ۱۰ لیتر آب آکواریوم (برای آب آکواریوم سنگین) به کار برده و ماهیان را برای مدت ۵ روز در آن حمام کنید.
برای درمان این بیماری در مراحل پیشرفته، از یکی داروهای اکریفلاوین، نمک طعام، مالاشیت گرین و یا متلین بلو استفاده می‌کنند. روش معالجه با اکریفلاوین و نمک طعام قبلا بیان شده است. مالاشیت گرین هم، به سبب سمیت بالا، به مبتدیان توصیه نمی‌گردد.
متیلن بلو در معالجه قارچها و کدر شدن پوست و امراض خونی (مرض خواب)
شیوه‌های درمان:
۱- یک میلی لیتر محلول مادر یعنی یک گرم متیلن بلو در یک لیتر آب آکواریوم ریخته و پس از مدت ۵ روز باقی مانده دارو را توسط صافی ذغالی از آب جدا نمایید.
۲- سه میلی لیتر محلول مادر در یک لیتر آب ریخته و ماهیان مبتلا را به مدت ۳ روز در آن قرار دهید. (به علت غلظت محلول، این شیوه معالجه باید در ظرف جداگانه‌ای صورت گیرد)
۳- حمام کوتاه مدت: ۲۰۰ میلی لیتر محلول مادر را در ظرف جداگانه‌ای در ۱۰ لیتر آب حل کرده و ماهی را برای ۳۰ دقیقه در آن حمام کنید.
۴-جهت جلوگیری از امراض احتمالی ناشی از حمل و نقل، ۵۰ میلی لیتر محلول مادر را در ۱۰۰ لیتر آب در مخزن قرنطینه بریزید.
۵-برای پیشگیری از امراض قارچی،۳۰ میلی لیتر محلول مادر را به ازای ۱۰۰ لیتر آب به مخزن اضافه نمایید.
بیماری سفیدک:
در مرحله پیشرفته، نقطه‌های سفید بسیاری همانند خاکه برنج سراسر بدن ماهی را می‌پوشانند. در این حالت ماهی خود را به اشیاء داخل آکواریوم میساید و سعی دارد تا انگل را از پوست جدا کند. مدتی بعد، شدیدا تنبل و بیحال شده و رفته رفته لکه‌های سفیدی در روی پوست تشکیل می‌گردد؛ و بخش‌هایی از پوست جدا شده و می‌افتد. در این مرحله چیزی به مرگ ماهی نمانده است.
زمان بروز بیماری :
زمان لازم جهت رشد یاخته در زیر پوست به دو عامل اصلی یعنی درجه حرارت و درجه قدرت دفاعی بدن ماهی بستگی دارد. هر چه ماهی قوی‌تر و سالم‌تر باشد، رشد یاخته به مراتب کندتر خواهد بود. از لکه‌های سفید رنگ روی پوست ماهی که محل تجمع و بلوغ انگل‌های تک سلولی است هزاران تومیت به داخل آب رها می‌شوند که تا ۴۸ ساعت باید میزبان خود را پیدا کنند در غیر این صورت خواهند مرد. تومیت ها با یافتن میزبان یا چسبیدن روی گیاهان کیستی به دور خود ایجاد کرده و از تقسیم شدن به سرعت تکثیر می‌یابند. آنقدر تکثیر می‌یابند که دیواره کیست‌ها پاره شده و تومیت های مژک دار آزاد می‌شوند. پس برای کنترل این بیماری باید سریعا کلیه ماهیان موجود در آکواریوم را خارج نموده و آکواریوم را برای ۴۸ ساعت خالی رها کرد تا تومیت ها بدون میزبان مانده و تلف شوند.
ماهی مبتلا پس از بهبودی :
معمولا بدن ماهی‌های مبتلا به این بیماری پس از بهبود تا حدود زیادی در مقابل آن مقاوم می‌شود. در این حالت گلبول‌های سفید خون دور یاخته‌ها کیسه‌های ساخته و آن‌ها را محبوس می‌کنند. تنها زمانی که قدرت دفاعی بدن ماهیان بنا به عللی از جمله شرایط غیر بهداشتی محیط زیست، تغذیه نادرست، کمبود اکسیژن و ضعف ناشی از بیماری‌های دیگر ضعیف گردد، یاخته‌های محبوس در کیست‌ها دوباره فعال شده و خود ماهی و یا حتی ماهی‌های تازه به آکواریوم وارد شده را مبتلا می‌سازد.
در مراحل ابتدایی، می‌توان با استفاده از روش افزایش درجه حرارت آب تا بیش از ۳۰ درجه سانتیگراد به مدت ۵ روز به مقابله با این بیماری پرداخت ولی در مراحل پیشرفته ناچار به درمان با دارو هستیم.
معالجه از طریق: گرما
شیوه درمان: ازدیاد درجه حرارت باید تدریجی بوده و از یک درجه سانتیگراد در ساعت فراتر نرود. هدف ایجاد شرایطی است که ناقل بیماری یا قادر به حیات نباشد و یا حداقل قدرت تولید مثل خویش را از دست بدهد.
باید متذکر شد که برای ماهیان حساس به افزایش دما، از شیوه‌های درمان دارویی بهره گیری شود. لیکن برای سایر ماهیان، افزایش ۳-۲ درجه سانتیگراد برای ۳-۲ روز بسیار مفید خواهد بود. این عمل جدا از نابودی بسیاری از ناقلین بیماری‌ها، سبب افزایش پادزهر لازم در خون شده و قدرت دفاعی بدن ماهی را افزایش می‌دهد. یکی از پیش شرط‌های لازم برای درمان، تمیزی آب و کافی بودن مقدار اکسیژن است.
برای درمان با دارو باید از اکریفلاوین، مالاشیت گرین و یا سولفات کنین یا هیدروکلریدکنین استفاده کرد.
درمان توسط: سولفات یا هیدروکلریدکنین
شیوه درمان: یک گرم کنین را در ۱۰۰ لیتر آب حل کرده و ماهیان را برای ۳ روز در آن حمام نمایید. این درمان را برای ماهی‌های بسیار حساس و یا بسیار کوچک نباید به کار گرفت. سعی شود معالجه در ظرف جداگانه‌ای صورت پذیرد. به هنگام معالجه اگر آب کدر شد باید محلول تازه‌ای تهیه و ماهیان را به داخل آن انتقال داد.
بیماری سفید شدن تخم‌ها:
سه عامل سبب سفید شدن تخم‌ها می‌گردد:
۱- کمبود اسپرم
۲- وجود املاح اضافی در آب و یا اصطلاحا آب سنگین
۳- حمله قارچها به تخم‌ها
جهت برطرف نمودن اشکال اول، توصیه می‌شود ماهی نر حداقل یک هفته قبل از تخم ریزی ماده، جدا شده وبا غذاهای مقوی و متنوع تقویت شود.
در مورد عامل دوم، باید سختی ویژه هر ماهی و شرایط تخم ریزی آن ماهی را دانست. آب‌های سنگین دارای املاح زیادی هستند و این بر برخلاف آب‌های بسیار سبک است که مناسب تخم‌ها و تخم گذاری اکثر ماهیان است. در اینجا برای سبک کردن همانطور که در فصول گذشته ذکر شد، استفاده از رزین کاتدی راهگشا خواهد بود. حمله قارچها یکی دیگر از مواردی است که سبب سفید شدن تخم‌ها می‌گردد. از آن جا که تخم به صورت ثابت در جایی قرار دارد فرصت حمله برای قارچها بیشتر پیش می‌آید. در چنین مواردی غشایی ابر مانند در اطراف تخم ایجاد می‌شود که این همان قارچها هستند.
روش‌های مقابله با قارچها:
۱- قرار دادن تخم‌ها در محل تاریک</p>
۲- تنظیم درجه حرارت روی ۲۹-
۲۷ درجه سانتیگراد.
۳- ایجاد حمام متیلن بلو طبق روش توضیح داده شده.
۴- خارج کردن تخم‌های فاسد و سفید شده از مخزن.
تذکر مهم:این نوشتار برگرفته از کتاب راهنمای بهداشت، پرورش و نگهداری ماهیان زینتی می باشد. الزاما تشخیص و درمان به عهده دامپزشک است و این مطالب صرفاً جهت آشنایی با برخی از درمان های ابتدایی می باشد، تشخیص خودسرانه یا درمان خودسرانه با استفاده از موارد گفته شده هیچ مسئولیتی برای سایت و کلینیک روژان ندارد.
بیماری‌های ناشی از عوامل بیماریزا ماهیان زینتی(بیماری های سفیدک، سفید شدن تخم‌ها ، تیرگی پوست ، آب آوردگی شکم، کلو مناریس، دم خورده و پوسیدگی باله‌ها) در این مقاله بررسی شد.
جهت دریافت اطلاعات رایگان بیشتر به وبسایت و پیج ما سر بزنید.
بهترین کیلینیک دامپزشکی تهران کجاست؟
کیلینیک دامپزشکی روژان
۰۹۱۲۹۲۶۳۰۵۵- ۷۷۴۶۱۳۶۸-۰۲۱
آوا هاشمی
